گیاهانی با خواص آنتی باکتریالی و ضد قارچی (1)
پونه کوهی یا اورگانو:
پونه کوهی یا اورگانو (Oregano) یک گیاه دارویی ارزشمند از خانواده نعناعیان (Lamiaceae) است که در سراسر جهان به‌ویژه در منطقه مدیترانه و آسیا کشت می‌شود. این گیاه نه تنها به‌عنوان ادویه در غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه به دلیل ترکیبات فعال زیستی خود، خواص درمانی متعددی نیز دارد. در سال‌های اخیر، توجه بسیاری از محققان به اثرات ضدباکتری، ضدقارچ و ضد‌میکروبی اورگانو جلب شده است. در این مقاله، به بررسی این خواص و مکانیسم‌های مؤثر این گیاه در مبارزه با میکروارگانیسم‌های مضر پرداخته خواهد شد. این گیاه به علت دارا بودن خواص ضد باکتریایی و قارچی در شامپو های ضد شوره نوپریت به کار رفته است.
ترکیبات فعال زیستی در پونه کوهی
پونه کوهی حاوی ترکیبات فنولی، فلاونوئیدها، ترپنوئیدها و اسانس‌های معطر است که اثرات دارویی را به این ترکیبات نسبت می‌دهند. این ترکیبات بطور کلی با تخریب غشا و افزایش نفوذ پذیری آن، مهار نولید انرژی سلولی (ATP) و همچنین مهار تشکیل بیوفیلم‌هایی که اثرات مقاومت در برابر آنتی بیوتیک‌ها دارند، اثرات دارویی را بجا می‌گذارند. از مهم‌ترین ترکیبات فعال آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کارواکرول (Carvacrol) یکی از ترکیبات اصلی اسانس پونه کوهی است که دارای خواص ضدباکتری و ضدقارچ قوی است.
تیمول (Thymol) یک ترکیب فنولی با خاصیت ضدعفونی‌کننده که در بسیاری از دهانشویه ها و ضدعفونی کننده های طبیعی استفاده می‌شود.
رزمارینیک اسید: (Rosmarinic acid) ترکیبی با خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و ضدباکتریایی.
فلاونوئیدها: ترکیبات پلی‌فنولی که باعث تقویت سیستم ایمنی بدن و افزایش مقاومت در برابر عفونت‌ها می‌شوند.
. خواص ضدباکتریایی پونه کوهی
مطالعات نشان داده است که اسانس این گیاه می‌تواند در برابر طیف وسیعی از باکتری‌های بیماری‌زا مؤثر باشد. برخی از این باکتری‌ها شامل موارد زیر هستند:
۲.۱. تأثیر بر باکتری‌های گرم مثبت (Gram-positive bacteria)
باکتری‌های گرم مثبت مانند استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus) و استرپتوکوکوس پیوژنز (Streptococcus pyogenes) به اسانس پونه کوهی حساس هستند. ترکیب کارواکرول و تیمول با تخریب غشای سلولی این باکتری‌ها باعث مرگ آن‌ها می‌شود.
۲.۲. تأثیر بر باکتری‌های گرم منفی (Gram-negative bacteria)
باکتری‌های گرم منفی مانند اشریشیا کلی (Escherichia coli) و سالمونلا (.Salmonella spp) نیز در برابر پونه کوهی آسیب‌پذیرند. ترکیبات فنولی موجود در این گیاه باعث افزایش نفوذپذیری غشای سلولی این باکتری‌ها و در نتیجه مرگ آن‌ها می‌شود.
۲.۳. تأثیر بر باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک
یکی از مشکلات اساسی در حوزه پزشکی، ظهور باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک است. مطالعات نشان داده‌اند که اسانس پونه کوهی قادر است مقاومت برخی از این باکتری‌ها را کاهش دهد و حتی اثرات ترکیبی آن با آنتی‌بیوتیک ها می‌تواند باعث افزایش کارایی داروهای ضدباکتریایی شود.
۳. خواص ضدقارچی پونه کوهی
قارچ‌ها می‌توانند باعث ایجاد عفونت‌های پوستی، ناخنی، ریوی و سیستمیک در انسان شوند. اسانس اوریگانو به ویژه در برابر قارچ‌های بیماری‌زا مانند کاندیدا آلبیکانس (Candida albicans) و آسپرژیلوس نایجر (Aspergillus niger) مؤثر است.
۳.۱. اثر بر قارچ کاندیدا
کاندیدا آلبیکانس یکی از قارچ‌های مهمی است که می‌تواند باعث عفونت‌های دهانی، واژینال و سیستمیک شود. مطالعات نشان داده اند که کارواکرول و تیمول موجود در پونه کوهی باعث اختلال در متابولیسم سلولی این قارچ شده و از رشد آن جلوگیری می‌کند.
۳.۲. اثر بر کپک‌ها و قارچ‌های محیطی
قارچ‌هایی مانند آسپرژیلوس نایجر که عامل اصلی رشد کپک روی مواد غذایی هستند، در برابر اسانس پونه کوهی حساسیت نشان داده‌اند. استفاده از اسانس این گیاه می‌تواند به عنوان یک نگهدارنده طبیعی در صنایع غذایی مورد استفاده قرار گیرد.
۴. خواص ضد‌میکروبی پونه کوهی
علاوه بر اثرات ضدباکتریایی و ضدقارچی، پونه کوهی دارای فعالیت ضدویروسی بر علیه ویروس آنفلوآنزا (Influenza virus)، ویروس هرپس سیمپلکس (Herpes simplex virus – HSV) و ویروس‌های دستگاه گوارشی مانند نوروویروس‌ها می‌باشد.
شواهد علمی متعدد ثابت می‌کنند که ترکیبات موجود در پونه کوهی با ایجاد تداخل در سنتز پوشش پروتئینی و لیپیدی ویروس‌ها از تکثیر آن‌ها جلوگیری می‌کنند.
۵. روش‌های استفاده از پونه کوهی برای بهره‌مندی از خواص ضد‌میکروبی
۵.۱. استفاده از اسانس پونه کوهی
اسانس روغنی پونه کوهی یکی از رایج‌ترین روش‌های استفاده از این گیاه است. این روغن را می‌توان به صورت موضعی و بر روی عفونت‌های پوستی اعمال کرد یا پس از رقیق کردن، برای تقویت سیستم ایمنی بدن مصرف نمود.
۵.۲. مصرف دم کرده پونه کوهی
دمنوش پونه کوهی با دم کردن برگ‌های خشک شده آن در آب گرم تهیه می‌شود و می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و مبارزه با عفونت‌ها کمک کند.
۵.۳. افزودن به غذاها
پونه کوهی به‌عنوان ادویه در غذاها مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند علاوه بر طعم دهی، به عنوان یک نگهدارنده طبیعی نیز عمل کند.
۶. ایمنی و عوارض جانبی مصرف پونه کوهی
مصرف متعادل پونه کوهی به طور کلی ایمن است، اما در برخی شرایط باید احتیاط شود:
مصرف بیش‌ازحد اسانس پونه کوهی ممکن است باعث تحریک معده و مشکلات گوارشی شود.
خانم‌هایی که در دوران بارداری و شیردهی هستند، باید قبل از مصرف مکمل‌های حاوی پونه کوهی با پزشک مشورت کنند.
برخی از افراد ممکن است به پونه کوهی حساسیت داشته باشند و دچار واکنش‌های آلرژیک شوند.
7 . کاربردهای عملی
صنایع غذایی: از روغن پونه کوهی به عنوان نگهدارنده طبیعی در مواد غذایی استفاده می‌شود تا از رشد میکروب‌ها جلوگیری کند.
طب سنتی: برای درمان عفونت‌های تنفسی، گوارشی و پوستی بکار می‌رود.
آروماتراپی و محصولات بهداشتی: در ساخت دهانشویه ها، کرم‌ها و شوینده‌های ضد قارچ استفاده می‌شود.
8. نتیجه‌گیری
پونه کوهییک گیاه دارویی ارزشمند با خواص ضدباکتریایی، ضدقارچی و ضد‌میکروبی قوی است که می‌تواند در مقابله با عفونت‌های مختلف، به‌عنوان یک جایگزین طبیعی برای برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها و ضدعفونی‌کننده های شیمیایی مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به افزایش مقاومت میکروبی در برابر داروهای سنتزی، استفاده از گیاهانی مانند پونه کوهی می‌تواند راهکاری مؤثر و پایدار برای مقابله با بیماری‌های عفونی باشد. به همین منظور جهت بهره مندی از خواص ارزشمند و منحصر بفرد این گیاه، از عصاره آن در شامپوهای ضد شوره قوی نوپریت، نوپری بازول جی (Nopri-bazol G) و نوپری بازول دی (Nopri-bazol D) استفاده شده است.